معرفی مواد شیمیایی در صنعت نساجی

شاید فکر کنید تنیدن تار و پود انواع پارچه‌ها یک فرآیند کاملاً فیزیکی است که شامل ریسیدن رشته‌های پنبه و پشم و درآوردن آن‌ها در قالب نخ و ریسمان است. برخلاف تصور عمومی مردم و آنچه در فیلم و سریال‌ها دیده‌اید، فرآیندهای شیمیایی نقش بسیار مهمی در صنعت نساجی ایفا می‌کنند. در خصوص تولید انواع پارچه، مواد شیمیایی متعددی به منظور بهبود کیفیت، فرآوری و بهینه‌سازی محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این مواد می‌توانند در مراحل مختلف تولید، از آماده‌سازی گرفته تا رنگرزی، چاپ و تکمیل محصول، کاربرد داشته باشند. در این مقاله قصد داریم مهم‌ترین مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی را به شما معرفی کنیم. با ما همراه باشید.

 

انواع مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی

هرکدام از مواد شیمیایی مورد استفاده در نساجی، در مرحله‌های مختلفی از روند تولید به کار می‌روند. بنابراین بهتر است ابتدا با دسته‌بندی انواع این مواد بر اساس کاربردی که در صنعت دارند آشنا شویم.

مواد شیمیایی پیش تصفیه (Pre-treatment Chemicals)

مواد شیمیایی پیش تصفیه یا پیش‌پردازش، در واقع محصولاتی هستند که برای آماده‌سازی پارچه‌ها قبل از مراحل اصلی تولید به کار برده می‌شوند. هدف اصلی این مواد حذف ناخالصی‌های موجود و آماده‌سازی الیاف برای بخش‌های بعدی است.
از جمله مواد شیمیایی پیش تصفیه در صنعت نساجی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مواد شوینده: از این مواد شیمیایی برای حذف چربی، روغن، گرد و غبار و سایر ناخالصی‌ها از سطح پارچه استفاده می‌شود.
• مواد سفیدکننده (Bleaching agents) : این مواد برای سفید کردن پارچه و حذف رنگ‌های طبیعی که ممکن است در فرآیند رنگرزی تداخل ایجاد کنند، به کار برده می‌شوند. پراکسید هیدروژن و هیپوکلریت سدیم از رایج‌ترین سفیدکننده‌ها در صنعت نساجی هستند.
• مواد آهارزدا (Desizing agents) : این مواد برای حذف آهار به کار می‌روند. آهار در واقع ماده‌ای است که برای افزایش استحکام نخ‌ها در پروسه بافندگی استفاده می‌شود و به صورت پرز باقی می‌ماند.

از دیگر مواد شیمیایی پیش تصفیه در صنعت نساجی می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

• مواد شیمیایی مورد استفاده در شستشوی اولیه با کف اندک
• مواد شیمیایی خیس‌کننده
• مواد شیمیایی مخصوص گرفتن سختی آب
• مواد شیمیایی برای مرسریزه
• خنثی‌کننده‌ها

مواد شیمیایی رنگرزی (Dyeing Chemicals)

در مرحله رنگرزی نساجی، اصولاً دو نوع ماده شیمیایی به کار می‌روند که یکی رنگ‌ها و دیگری مواد کمکی هستند.
از جمله مواد شیمیایی مورد استفاده در مرحله رنگرزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواع رنگ‌های شیمیایی: شامل رنگ‌های مستقیم، راکتیو، دیسپرس و اسیدی که بسته به نوع الیاف و ویژگی‌های مورد نیاز انتخاب می‌شوند.
• مواد تثبیت‌کننده (Fixatives) : از این مواد تکمیلی برای تثبیت رنگ و افزایش دوام آن در برابر شستشو و تابش مستقیم نور استفاده می‌شوند.
• مواد یکنواخت‌ساز (Leveling agents): از این مواد برای یکنواخت کردن روند رنگرزی و جلوگیری از ایجاد لکه‌های رنگی ناخواسته استفاده می‌شود.
• مواد شیمیایی شستشو با صابون

مواد شیمیایی چاپ (Printing Chemicals)

چنانچه پارچه مورد نظر طرح چاپی داشته باشد باید یک مرحله دیگر را هم طی کند که در اصطلاح به آن Printing گفته می‌شود. مواد شیمیایی که در این بخش از نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• خمیر چاپ (Printing pastes) : این خمیر ترکیبی از رنگ‌ها و مواد ضخیم‌کننده است که به منظور چاپ روی پارچه استفاده می‌شود.
• مواد پایدارکننده: هدف این مواد شیمیایی تثبیت و پایدار کردن رنگ‌های چاپی روی پارچه است.

علاوه بر این، می‌توان به مواد شیمیایی یکنواخت‌ساز در حمام رنگرزی، غلظت‌دهنده‌ها، چسب‌ها و البته تمیزکننده‌های لکه هم اشاره کرد.

مواد شیمیایی تکمیل‌کننده (Finishing Chemicals)

این مواد شیمیایی برای بهبود خصوصیات ظاهری و عملکرد کلی پارچه، پس از اتمام مراحل رنگرزی و چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرند. در زیر به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• مواد ضدچروک: برای جلوگیری از چروک شدن پارچه‌ها، به خصوص پارچه‌های نخی کاربرد دارد.
• مواد ضدآب و ضدلکه: به منظور افزایش مقاومت پارچه در برابر نفوذ آب، روغن و سایر مایعات استفاده می‌شود.
• نرم‌کننده‌ها (Softeners) : فلس‌ها یا خمیرهای نرم‌کننده واکنشی، کاتیونی، غیریونی، غیرآنیونی یا محلول در آب سرد که برای ایجاد نرمی در پارچه و بهبود حس لمسی آن به کار برده می‌شود.
• مواد ضدمیکروب: با هدف جلوگیری از رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها بر روی پارچه‌ها، به خصوص برای محصولات مورد استفاده در صنعت پوشاک ورزشی و بیمارستانی کاربرد دارد.

مواد کمکی (Auxiliary chemicals)

مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، مراحل اصلی نساجی به شمار می‌روند، اما ممکن است برخی از پارچه‌ها به طی کردن مراحل پردازش بیشتری احتیاج داشته باشند.

مواد شیمیایی کمکی در این مرحله با هدف بهبود کارایی و سرعت تولید به کار می‌روند که در زیر به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• مواد ضدکف: این مواد شیمیایی برای کاهش تولید کف در حین فرآیندهای شستشو و رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• کاتالیزورها: این مواد با هدف تسریع واکنش‌های شیمیایی مانند فرآیند سفیدکنندگی به کار برده می‌شوند.

 

مواد خاص (Special chemicals)

این مواد شیمیایی برای ایجاد ویژگی‌های خاص در پارچه‌های ویژه به کار می‌روند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مواد ضد آتش (Flame retardants) : برای افزایش مقاومت پارچه‌ها در برابر آتش (مخصوص پارچه‌هایی که قرار است برای دوخت لباس‌های آتش‌نشانی یا کار استفاده شوند).
• مواد ضدالکتریسیته ساکن: به منظور جلوگیری از تولید الکتریسیته ساکن در پارچه‌ها، برای دوخت لباس‌های کار ایمنی.

رایج‌ترین مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی

حال که با دسته‌بندی انواع مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی، مطابق با کاربرد آن‌ها در مراحل مختلف تولید آشنا شدیم، بهتر است سراغ معرفی خود محصولات برویم.

نکته: توجه داشته باشید که تمام مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی الزاماً اثرگذاری مستقیمی روی پارچه‌ها ندارند، بلکه می‌توانند کاربردهای جانبی داشته باشند که به صورت کلی برای پروسه تولید مفید و ضروری است.

در زیر به رایج‌ترین محصولات و مواد شیمیایی که در صنعت نساجی کاربردهای فراوانی دارند اشاره می‌کنیم:

روغن آنتی استاتیک

یکی از رایج‌ترین مواد شیمیایی که در تولید الیاف پلی‌استر و پلی‌آمید به کار برده می‌شود، روغن آنتی‌استاتیک است. این ماده از الیاف پارچه در برابر حرارت، روان‌کننده‌ها، امولسیفایرها و البته دیگر مواد افزودنی به خوبی محافظت می‌کند.

در طول فرآیندهای مختلف نساجی مانند ریسندگی، بافندیل، الیاف و نخ‌ها به دلیل مالش و تماس با سطوح مختلف، بار الکتریکی ساکن پیدا می‌کنند. این الکتریسیته ساکن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، از جمله:

• چسبندگی الیاف: الیاف باردار به هم می‌چسبند و در هم گره می‌خورند که این موضوع باعث کاهش کیفیت نخ و پارچه می‌شود.
• جذب گرد و غبار: الیاف باردار، گرد و غبار و ذرات معلق در هوا را به جذب می‌کنند و ظاهر پارچه را کثیف و نامطلوب می‌کنند.
• ایجاد جرقه: در مواردی، تجمع بار الکتریکی می‌تواند منجر به ایجاد جر قه شود که خطر آتش‌سوزی به خصوص در کارخانه‌های نساجی را افزایش می‌دهد.
• شوک به کارگران: تماس با الیاف دارای بار الکتریکی می‌تواند برای گران ایجاد شوک و ناراحتی کند.

روغن آنتی استاتیک با افزایش رسانایی الکتریکی الیاف، باعث می‌شود ک ه بارهای الکتریکی ساکن به راحتی تخلیه شوند و از تجمع آنها جلوگیری شود.

روغن اسپنس فینیش

روغن اسپنس فینیش در واقع یک روان‌کننده ضد اصطکاک است که برای تسهیل روند تولید الیاف پارچه‌ای و جلوگیری از بروز مشکلات تماس پارچه با فلز به کار برده می‌شود.

در پروسه نساجی، الیاف‌ها دائماً با سطوح فلزی و یکدیگر در تماس هستند و چنانچه از روان‌کننده‌های مناسبی در این روند استفاده نشود، ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری به خط تولید وارد شود. استفاده از روغن اسپنس فینیش می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در افزایش راندمان کاری داشته باشد و حجم تولیدات شما را به شکل محسوسی افزایش دهد.

این روغن دارای مقاومت حرارتی بسیار خوبی است و مشتعل نمی‌شود. همچنین با داشتن pH بین 6 و 7، هیچ اثر بازی یا اسیدی روی بافت الیاف نمی‌گذارد. علاوه بر این، می‌تواند در آب با هر درجه سختی به راحتی حل شود و هیچ کفی نیز تولید نکند.

روغن استرچ نساجی

روغن استرچ نساجی یکی از پرکاربردترین مواد شیمیایی در این صنعت به شمار می‌رود که کاربرد اصلی آن بافت‌دهی به پارچه است. این محصول بر پایه روغن‌های فوق تصفیه ساخته شده و تمامی عوامل فعال‌کننده در آن وجود دارند.

جذب و نفوذ بالا، شستشوپذیری بسیار خوب از روی نخ، خواص آنتی‌استاتیکی و پاشش‌ناپذیری، از جمله ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این روغن به شمار می‌روند.

رزین پلی اکریلیک

رزین پلی اکریلیک یکی از مواد شیمیایی مهم در صنعت نساجی به شمار می‌رود که به دلیل ویژگی‌های خاص خود در مراحل مختلف فرآوری و تکمیل پارچه‌ها کاربرد گسترده‌ای دارد.

در زیر به کلیدی‌ترین کاربردهای رزین پلی اکریلیک در صنعت نساجی اشاره می‌کنیم:

• افزایش مقاومت پارچه در برابر چروک
• افزایش استحکام پارچه به واسطه ایجاد پیوندهای شیمیایی بین الیاف
• نرم‌کنندگی و افزایش لطافت پارچه
• افزایش مقاومت پارچه در برابر نفوذ آب و لکه‌پذیری
• تثبیت رنگ پارچه
• بهبود فرم‌دهی برای پارچه‌های بافت‌دار یا چین‌دار
• افزایش مقاومت پارچه در برابر عوامل محیطی همچون نور خورشید و حرارت

رزین پلی اکریلیک در صنعت به صورت کلی در ساخت محصولاتی که به خواص الاستومری نیاز دارند به کار برده می‌شود.

رزین پلی استایرن

رزین پلی استایرن در صنعت نساجی بیشتر در مراحل تکمیلی و به عنوان چسب کاربرد دارد. از جمله خواص این ماده شیمیایی می‌توان به چسبندگی بالا، مقاومت در برابر اشعه UV، شفافیت رنگی و البته استفاده آسان اشاره کرد.

فومر FA2005

کاربرد اصلی فومر در صنعت نساجی یکنواخت‌سازی آهار پشت پارچه، فرش، موکت و غیره است. این ماده شیمیایی بدون آسیب رساندن به دستگاه‌ها، می‌تواند خاصیت فوم‌کنندگی داشته باشد و به راحتی مورد استفاده قرار بگیرد.

نرم‌کن LHS2002

از نرم‌کن LHS2002 برای افزایش نرمی و انعطاف‌پذیری پارچه و موکت‌های بسیار باکیفیت استفاده می‌شود. این ماده شیمیایی برخلاف بیشتر نرم‌کننده‌های دیگر، به صورت محلول در آب است و به آسانی مصرف می‌شود.

سخن آخر

در این مقاله تلاش کردیم تا به بیانی ساده، اصلی‌ترین و مهم‌ترین مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی را به شما معرفی کنیم.

گروه صنعتی موکت همدان تمامی مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت نساجی را با بهترین کیفیت و مناسب‌ترین قیمت در اختیار شما قرار می‌دهد و یکی از بهترین مراجع برای تهیه انواع تجهیزات و مواد اولیه نساجی به شمار می‌رود. برای آگاهی از قیمت و شرایط خرید محصولات، با ما تماس بگیرید.